شاخص آلودگی هوا ، یک معیار عددی است که برای اندازه گیری و ارزیابی کیفیت هوای یک منطقه به کار میرود. این شاخص با استفاده از غلظت آلایندههای مختلف در هوا محاسبه میشود و به مردم کمک میکند تا از وضعیت آلودگی هوا آگاه شوند و تأثیرات آن بر سلامت را درک کنند.
شاخص آلودگی هوا چیست؟
به طور کلی شاخص آلودگی هوا، نشاندهنده وضعیت کیفیت هوای محیط است و بر اساس غلظت آلایندهها محاسبه میشود. این آلایندهها شامل:
• ذرات معلق PM10 و PM2.5 : PM10 به ذراتی با قطر کمتر از ۱۰ میکرومتر و PM2.5 به ذراتی با قطر کمتر از ۲٫۵ میکرومتر اشاره دارد. این ذرات به راحتی میتوانند وارد ریهها شوند و اثرات زیانباری بر سلامت انسان داشته باشند.
• مونوکسید کربن (CO): گازی بیرنگ که از سوخت ناقص ناشی میشود و میتواند به مسمومیت منجر شود.
• دی اکسید نیتروژن (NO2): گازی که عمدتاً از ترافیک و فعالیتهای صنعتی تولید میشود.
• دی اکسید گوگرد (SO2): ناشی از سوختهای فسیلی و فعالیتهای صنعتی.
• آمونیاک (NH3): معمولاً از کشاورزی و فعالیتهای صنعتی آزاد میشود.
• ازون (O3): در سطح زمین به عنوان یک آلاینده شناخته میشود.
جدول شاخص کیفیت هوا
جدول زیر نمایانگر مقادیر AQI و تأثیرات آن بر سلامت است:
| محدوده AQI | وضعیت کیفیت هوا | تأثیرات بر سلامت |
|————|——————|——————-|
| ۰-۵۰ | خوب | هیچ خطری ندارد |
| ۵۱-۱۰۰ | متوسط | خطر برای گروههای حساس |
| ۱۰۱-۱۵۰ | ناسالم برای گروههای حساس | ممکن است برخی افراد دچار مشکلات تنفسی شوند |
| ۱۵۱-۲۰۰ | ناسالم | همه افراد ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند |
| ۲۰۱-۳۰۰ | بسیار ناسالم | خطر جدی برای سلامت عمومی |
| ۳۰۱-۵۰۰ | خطرناک | هشدار جدی برای همه افراد |
افزایش شاخص آلودگی هوا در تهران
تهران به عنوان یکی از بزرگ ترین شهرهای ایران، با چالشهای جدی در زمینه آلودگی هوا مواجه است. عواملی مهمی چون رشد جمعیت، افزایش ترافیک، فعالیتهای صنعتی و شرایط جوی مانند وارونگی دما باعث افزایش آلودگی هوا شدهاند. در روزهای خاص، به ویژه در فصلهای سرد سال، AQI تهران ممکن است به سطوح خطرناک برسد که نیازمند اقدامات فوری برای کاهش آلودگی است.
آلایندههایی که باعث آلودگی هوا میشوند کدامند؟
آلایندهها شامل موارد زیر هستند:
• ازون
• ذرات معلق PM10 و PM2.5
• مونوکسید کربن
• دی اکسید گوگرد
• دی اکسید نیتروژن
• سرب
• آمونیاک
این آلایندهها هر کدام اثرات منفی خاصی بر سلامت انسان دارد. تماس با آلایندهها میتواند منجر به بیماریهای تنفسی، قلبی و حتی سرطان شود. برای مثال، گاز ازن در سطح زمین میتواند باعث تحریک مجاری تنفسی و تشدید بیماریهایی مانند آسم شود. همچنین، مونوکسید کربن یک گاز سمی است که در صورت تجمع در محیط بسته میتواند خطرناک باشد.
تفاوت بین PM2.5 و PM10 چیست؟
تفاوت اصلی بین PM2.5 و PM10 در اندازه ذرات است:
PM10: ذرات معلق با قطر کمتر یا مساوی ۱۰ میکرون.
PM2.5: ذرات معلق با قطر کمتر یا مساوی ۲٫۵ میکرون.
ذرات PM2.5 به دلیل اندازه کوچکتر خود قادرند به عمق ریهها نفوذ کنند و اثرات منفی بیشتری بر سلامت داشته باشند.
نحوه محاسبه شاخص کیفیت هوا
محاسبه AQI بر اساس غلظت آلایندهها انجام میشود. هر آلاینده دارای یک استاندارد مشخص است که بر اساس آن میزان آلودگی تعیین میشود. این محاسبات معمولاً توسط سازمانهای دولتی انجام شده و اطلاعات آن به صورت روزانه منتشر میشود.
در نهایت، پیگیری شاخص آلودگی هوا امری لازم و ضروری برای حفظ سلامت عمومی است و نیازمند همکاری بین دولتها، سازمانها و شهروندان است تا بتوان از عوارض ناشی از آلودگی جلوگیری کرد.
محاسبه شاخص کیفیت هوا (AQI) یک فرآیند پیچیده است که به ارزیابی کیفیت هوای یک منطقه و تأثیرات آن بر سلامت انسان کمک میکند. شایان ذکر است این شاخص بر اساس غلظت چندین آلاینده اصلی محاسبه میشود که شامل ذرات معلق (PM10 و PM2.5)، دیاکسید نیتروژن (NO2)، دیاکسید گوگرد (SO2)، مونوکسید کربن (CO) و ازن سطح زمین (O3) میباشد. هر یک از این آلایندهها به دلیل ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی خود تأثیرات خاصی بر سلامت انسان دارند و بنابراین در محاسبات AQI اهمیت خاص و ویژهای دارند.
مطالب پر بازدید:نقش کارخانه ها در آلودگی هوا و عوامل اصلی آلودگی هوا چیست؟
مراحل محاسبه AQI
۱٫ اندازهگیری غلظت آلایندهها:
ابتدا، غلظت هر یک از آلایندهها در هوا اندازهگیری میشود. این اندازهگیری معمولاً توسط ایستگاههای پایش کیفیت هوا انجام میشود که دادههای مربوط به غلظت آلایندهها را جمعآوری کرده و به صورت روزانه گزارش میدهند. این اطلاعات به صورت آنلاین یا از طریق سامانههای محلی در دسترس عموم قرار میگیرد.
۲٫ تبدیل غلظت به مقادیر استاندارد:
غلطت اندازه گیری شده برای هر آلاینده به یک مقدار غیر ابعادی تبدیل میشود. این تبدیل معمولاً بر اساس مقیاس AQI که از ۰ تا ۵۰۰ متغیر است، انجام میشود. برای هر آلاینده، نقاط شکست مشخصی وجود دارد که بر اساس آن مقدار AQI تعیین میشود. این نقاط شکست معمولاً توسط سازمانهای بهداشت عمومی و محیط زیست تعیین شدهاند.
۳٫ محاسبه AQI برای هر آلاینده:
با استفاده از فرمولها و جداول استانداردی که توسط سازمانهای بهداشتی تعیین شدهاند، AQI برای هر آلاینده محاسبه میشود. این فرمولها معمولاً بر اساس دادههای اپیدمیولوژیک و مطالعات علمی طراحی شدهاند تا تأثیرات سلامتی ناشی از مواجهه با هر نوع آلاینده را پیشبینی کنند.
۴٫ تعیین AQI نهایی:
در نهایت، AQI نهایی برابر با بالاترین مقدار AQI محاسبه شده برای هر یک از آلایندهها است. به عبارت دیگر، اگر یکی از آلایندهها در سطح بالاتری قرار گیرد، آن مقدار به عنوان نمایانگر کیفیت هوای آن منطقه گزارش میشود. این فرآیند باعث میشود که شاخص کیفیت هوا منعکسکننده شرایط واقعی آلودگی باشد و بتواند مردم را در مورد خطرات احتمالی آلودگی مطلع کند.
بنابراین شاخص کیفیت هوا نه تنها به عنوان ابزاری برای اطلاعرسانی درباره وضعیت آلودگی هوا عمل میکند، بلکه به عنوان یک معیار کلیدی برای تدوین سیاستهای زیستمحیطی و بهداشتی نیز کاربرد دارد. با توجه به اینکه آلودگی هوا میتواند منجر به بروز بیماریهای تنفسی، قلبی و سایر مشکلات سلامتی شود، پایش مستمر و دقیق AQI ضروری است تا بتوان اقدامات لازم برای کاهش آلودگی را انجام داد.
در نهایت، با توجه به تغییرات سریع شرایط جوی و فعالیتهای انسانی، نظارت بر کیفیت هوا و محاسبه دقیق AQI باید به عنوان یک اولویت در برنامهریزیهای شهری و ملی در نظر گرفته شود تا سلامت عمومی حفظ گردد.
